Emotionele blokkades

Wat zijn emotionele blokkades?
Een eenduidige definitie is niet te geven. In de encyclopedie en op Wikipedia komt het begrip niet voor. Toch spreken we er – vooral in meer alternatieve kringen – vaak over. Er zijn dan ook verschillende alternatieve en additieve therapeutische richtingen waar het begrip emotionele blokkade veel wordt gehanteerd, maar ook daar is men niet scheutig met definities. Ook wordt regelmatig het begrip energetische blokkade gebruikt en is het niet duidelijk of hieronder altijd hetzelfde kan worden verstaan. Hoewel er weinig met definities wordt gewerkt, lijken we er gevoelsmatig vaak toch wel redelijk mee uit de voeten te kunnen. Een drietal beschrijvingen, staat hieronder:

Uitleg volgens NEI-inzicht: Een emotionele blokkade is een onverwerkte negatieve emotie die is opgeslagen [….]. Daardoor schakelen we over op het stressmechanisme van ons lichaam. Het gevolg van stress is dat de onderlinge verbindingen in de hersenen en in het energiesysteem geblokkeerd raken. Het vrijmaken van deze emotionele blokkades is een ‘must’ voor een goede emotionele balans en een goede gezondheid. (Voor de volledigheid: NEI staat voor Neuro Emotionele Integratie)
Uitleg volgens Hypotherapeutisch inzicht: Een [emotionele] blokkade is vaak als bescherming opgeworpen om te voorkomen weer de oude pijn, angst of woede van vroeger mee te maken.
Uitleg volgens Nieuwe Tijdskinderen: Een [emotionele] blokkade is […] een gestagneerde energie die gecreëerd wordt door een onverwerkte emotie en is gestoeld op angst. Wat opvalt, is dat het in bovengenoemde beschrijvingen steeds gaat om een oude of onverwerkte emotionele ervaring. Daarmee is de blokkade dus terug te voeren op het verleden. Bovendien komen termen als angst, stress en pijn voor, wat beide wijst op een gevoel van bedreiging en wat doet veronderstellen dat een emotionele blokkade dient als beschermingsmechanisme daartegen. Voor het overige lopen de manieren van uitleg nogal uiteen of blijven enigszins in het vage. Dat is lastig waar we het over emotionele blokkades willen hebben. Bij de verschillende therapeutische benaderingen worden nogal wat mogelijke lichamelijke en psychische verschijnselen genoemd die te maken kunnen hebben met emotionele blokkades. Hieronder een opsomming daarvan.

Symptomen en gevolgen die je mogelijk kunt linken aan een emotionele blokkade

Fysiek:

Hoge spierspanning
Ademhalingsbeperking (hoog ademen, beperkt uitademen, beperkt inademen, versneld ademen, hyperventilatie)
Praten met stemverheffing of hogere stem
Starre gelaats- of lichaamshouding
Tics (onrustige bewegingen met vingers, handen, benen of voeten)
Trillen
Spijsverteringsklachten
Vaak naar het toilet moeten
Onbegrepen pijnklachten
Huiduitslag

Psychisch:

Sarcasme
Cynisme
Apathie
Angst
Depressie
In- of doorslaapstoornis

Lang niet altijd is er een duidelijk onderscheid te maken tussen psychische en lichamelijke symptomen. Heel vaak komen ze gezamenlijk voor. Zo gaan angst en apathie vaak met een bijpassende lichaamshouding gepaard. Sommige van de opgesomde symptomen treden meteen al in een vroeg stadium van de blokkade op (je zou ze vaker als directe uiting ervan tegen kunnen beschouwen: bijv. vastzetten van de ademhaling, praten met stemverheffing en een hogere spierspanning), terwijl andere meestal pas op de lange duur op gaan treden (je zou deze meer als mogelijk gevolg van de blokkade kunnen zien: bijvoorbeeld chronische pijnklachten en een cynische levenshouding). Verder betreft het hier ongetwijfeld geen volledige opsomming. Als je denkt nog meer mogelijke symptomen te kennen of te kunnen bedenken, probeer dan na te gaan of het hier om een daadwerkelijk symptoom van een emotionele blokkade gaat of dat het meer een gevolg van zo’n blokkade betreft. Vaak zijn het namelijk niet de emotionele blokkades zelf die we (als therapeut, cliënt of buitenstaander) waarnemen, maar vooral de directe of indirecte gevolgen ervan: zoals woedebuien, huilbuien, dwangmatig gedrag.

Een nadere verklaring
Je zou het zo kunnen zien dat ergens in het lichaam een emotie ‘op slot’ is gezet en dat deze er op een andere plek, in een andere vorm of op een ander moment gedeeltelijk weer uitkomt. Zelfs uit moet komen. Beeldend uitgelegd: een bad dat op een bepaalde plek overloopt omdat de afvoer verstopt zit. Of de druk die via de stoomklep van de stoomketel gaat omdat de energie niet als beweging kan afvloeien.

Een emotie blijkt uitsluitend te kunnen bestaan bij de gratie dat hij zich ook fysiek kan manifesteren. Het betreft dus niet een louter geestelijk fenomeen. Bewust, maar vooral onbewust, blijken we pijn, woede, angst, (maar soms ook prettige sensaties) die we niet massaal ‘willen’ of ‘mogen’ voelen in een vroeg stadium tegen te kunnen houden in hun fysieke uiting. Door dit te doen moeten we de bijbehorende situatie op een andere wijze in geest en lichaam verwerken. Vanuit een psychoanalytische visie kun je de ontstane blokkade en daarmee noodzakelijke ‘verschuiving’ heel aardig vergelijken met verdringing van een ongemakkelijke of onverdraaglijke ervaring.

Mogelijke functies van de symptomen
Aan emotionele blokkades kunnen we functies toe (proberen te) dichten. Het is daarbij wel belangrijk om elk symptoom bij elke persoon opnieuw afzonderlijk te beoordelen en niet in de valkuil van eenvoudige generalisaties te stappen. Daarvoor is onze psychische en lichamelijke werkelijkheid veel te gedifferentieerd. Dus zie de volgende beschrijvingen van enkele mogelijke symptomen vooral als denkrichtingen en potentiële invullingen en niet als vaststaande feiten.

Hoge spierspanning. Dit kun je zien als een uiting van een lichaam dat in de startblokken staat of een geest die innerlijk al bezig is met aanvallen, vechten, verzetten, verdedigen of vluchten en dit in lichamelijke spierspanning vertaalt. Blokkade betekent in dit geval dat de onbewust gestarte reactie niet zal worden uitgevoerd. Het is niet moeilijk te bedenken dat bij elk van deze opties gedeeltelijk verschillende spieren worden aangesproken en dat alleen al een gevoel van bedreiging een hogere spierspanning kan veroorzaken. Nogal wat mensen missen een basisveiligheid en een basisvertrouwdheid onder de mensen en bouwen deze verhoogde spierspanning chronisch op. Je hoort dan nogal eens een opmerking in de trant van ‘ik heb het gevoel of ik al jaren topsport bedrijf’.
Ademhalingsbeperking: Vanuit een chakrale benadering gezien, staan onze driften (onderste chakra’s) en beheersingen (bovenste chakra’s) via 7 chakra’s energetisch met elkaar in verbinding. Deze verbinding krijgt fysiek onder meer gestalte via de stevigheid, doorgankelijkheid en beweeglijkheid van bekkenbodem (onderste diafragma rondom plasbuis, endeldarm, vagina), middenrif (middelste diafragma zorgt voor de ademhaling) en de stembanden (bovenste diafragma zorgt voor de stemvorming). De juiste spanning en beweging in deze ‘riffen’ is van belang om de energetische stroming van onderste chakra’s naar de bovenste – de zogenaamde Kundalini – voor elkaar te krijgen. De middenrifademhaling neemt hierin een centrale positie in. Vastzetten van de buikspieren voorkomt inademen via het naar beneden afplatten van het middenrif: je durft het ‘leven’ niet aan. Terwijl vastzetten van het middenrif in de naar beneden afgeplatte inademingsstand de uitademing beperkt: je durft niet te ‘sterven’. Opvallend is de ‘opluchting’ na afloop van een spanningsvolle periode: de zucht van verlichting: je hoeft niet meer bang te zijn om te ‘sterven’ en kunt het ‘sterven’ en daarmee de middenrifademhaling weer toelaten. Maar denk ook aan het weer ‘lucht kunnen halen’: je mag weer denken aan de toekomst en kunt weer diep inademen. Fundamenteel inzicht in deze zienswijze vind je bij de notie dat de allereerste adembeweging na de geboorte een krachtige inademing is: in de baarmoeder heeft een kind nog niet geademd, daar bevindt zich per slot ook geen lucht. Terwijl het sterven een kwestie is van loslaten en dus van uitademen (de ‘laatste zucht’). De normale uitademing komt namelijk tot stand door de inademingsspieren te ontspannen, waardoor de elastisch opgespannen longen terugveren, waarbij ze de ontspannen borstkaswand, middenrif, buikorganen en buikwand mee intrekken. Probeer zelf maar eens (het ontspannen na de inademing; niet het sterven 😉 )
Praten met stemverheffing en praten met een hogere stem kun je beide eveneens zien als een blokkade in de Kundalini (opstijgende chakrale stroom); maar dan vooral op het gebied van de communicatie met anderen en minder snel bij puur intrapersoonlijk beleefde emoties. Dit verschijnsel ontstaat met name in onderlinge conflicten, waarbij bedreiging wordt gevoeld. Dus niet bij gewone meningsverschillen. Veel mensen kunnen namelijk vaak uitstekend openlijk van mening verschillen, zonder daarbij een gevoel van bedreiging te ervaren.
Dwangmatig handelen kan de ontbrekende controle op één punt vervangen door de controle op iets anders, ook al blijkt dat andere vaak praktisch van minder nut of zelfs nutteloos te zijn. Zo kun je bij een conflict met bijvoorbeeld partner of werkgever woede of angst voelen en daarbij je gevoel van macht over de situatie verliezen, waarbij je je gemiste controle onwillekeurig overdraagt op een activiteit waar je wél controle op uit kunt oefenen, zoals het schoonmaken van keukenkastjes of het rechthangen van de gordijnen. Zelfs al zijn ze al schoon of al hangen ze al recht. Het lost je conflict natuurlijk niet op maar kan je wel een bepaald gevoel van controle teruggeven. De een ervaart overigens veel meer controlebehoefte dan een ander. De laatste aanvaardt makkelijker zijn machteloosheid. Ook kan het zijn dat hij zijn machteloosheid eenvoudiger overgeeft aan een ‘hogere macht’ of het langer volhoudt om constructief iets aan de ongewenste situatie te proberen te veranderen.
Sterkere pijn dan redelijkerwijs is te verwachten, kan soms uitgelegd worden als een plaatsvervangende pijn. Dat is pijn die ontstaat of verergert wanneer een emotie niet goed kan worden verwerkt. Je zou kunnen stellen dat de pijn dan de aandacht wegneemt van de emotie door deze te overstemmen. Maar vaak ontstaat pijn ook door een langdurig te hoge spierspanning. Ben je in een bepaalde situatie niet voldoende op je gemak, dan spannen veel spieren al aan. Kom je niet in actie met die aangespannen spieren, dan gaan ze (door extra energie- en zuurstofverbruik en door een verminderde doorbloeding) melkzuur vormen en pijnzenuwen prikkelen. Vermoedelijk reageren deze spieren op deze pijnsignalen onwillekeurig met een nog sterkere aanspanning, waardoor dan een vicieuze pijnspanningcirkel ontstaat.
Cynisme gaat gepaard met het minder enthousiast deelnemen aan veel facetten van het leven. Je kunt het tot op zekere hoogte beschouwen als een vorm van passief verzet. De ontstane terughoudendheid levert een levenshouding op die behoorlijke bescherming biedt tegen teleurstellingen. Maar het is tegelijk een grotendeels ongewilde, maar vaak niet geheel onbewuste blokkade van de emotie en geestestoestand ‘hoop’. Vreemd misschien om te bedenken dat onze geest soms ook positieve geestestoestanden als hoop en positieve verwachting uitbant. Maar de gevreesde schaduwzijden van positieve verwachting en hoop zijn teleurstelling en wanhoop en daar is het onze geest natuurlijk om begonnen. Heb je – zoals bij cynisme – van te voren al een standpunt van mislukken ingenomen, dan kun je lang niet meer zo sterk teleurgesteld worden. Het pantser dat cynisme biedt, is sterk. Tegelijkertijd mis je de kracht en energie van de hoop en verwachtingsvolle berusting, zodat cynisme uiteindelijk als een psychisch gif kan gaan werken, zo niet op jezelf dan wel op je omgeving. Toch zijn juist veelvuldig onvervulde hoop en verwachtingen vaak een bron voor cynisme. Overgang naar een levenshouding die meer gericht is op overgave en aanvaarding van het hier en- nu biedt cynische mensen dan ook meestal een beter tegenwicht tegen teleurstelling dan het weer aan proberen te meten van een op hoop- en positieve verwachting gerichte levenshouding!
Angst kan emotionele blokkades opleveren, maar ook zelf een uitingsvorm van een emotionele blokkade zijn. Wat het eerste betreft: door angst kun je bijvoorbeeld een hoge spierspanning krijgen of dwangmatige handelingen gaan uitvoeren als directe bezwering ervan. En wat het tweede betreft: je kunt ook in je angst blijven hangen om niet toe te hoeven komen aan de werkelijke uitdaging die er op een bepaald moment aan je gesteld wordt. Het verblijven in de angst wordt dan functioneel. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in de vorm van pleinvrees. Hierbij hoef je (of kun je) er helemaal niet meer op uit, zodat je bijna nergens meer aan toe komt en je datgene waar je werkelijk tegenop ziet niet hoeft aan te gaan. Mogelijke manieren van omgaan met emoties en emotionele blokkades. Mensen proberen op allerlei manieren met hun emoties en hun emotionele blokkades om te gaan. Sommige daarvan zijn zinvoller dan andere. Enkele kunnen zelfs blokkades versterken.
bewustwording van emoties en blokkades bij de cliënt, de omgeving of bij de therapeut
– emoties en blokkades proberen te overwinnen
emoties en blokkades proberen te beheersen
– emoties en blokkades proberen te ervaren
– emoties en blokkades proberen te aanvaarden
– proberen te leven met emoties en blokkades
– proberen emoties en blokkades op te laten lossen

Stel je al deze mogelijke omgangsvormen eens voor en probeer eens voor jezelf na te gaan hoe jij er mee om zou willen gaan en wat dat jou op zou kunnen leveren. Zijn er omgangsvormen die je meer of minder zinvol acht? Zijn er inzichten of technieken die je al toepast? Zo ja, welke?

Therapeutische wenken

Probeer emotionele blokkades niet rationeel op te lossen. Het betreft emotionele problemen met een fysieke of psychische uitingsvorm en ze hebben dan ook in hun kern een emotionele oplossing nodig, met een fysieke en/of psychische component daarin. Alleen maar verstandelijk begrijpen wat er gebeurt, heeft dus geen zin. De blokkades hebben het nodig om emotioneel geïntegreerd te worden. Rationaliteit kun je hier wel begeleidend gebruiken, maar niet als eindoplossing. Te vaak blijven therapieën steken bij het verstandelijk weten hoe je ermee om zou moeten gaan zonder het geleerde in de praktijk te brengen: de feitelijke klus blijft daardoor steeds vóór je liggen.
Probeer emotionele blokkades vooral in het heden te zien. Spit dus niet eindeloos in het verleden door bijvoorbeeld rationeel te proberen te verklaren en eindeloos genoegdoening te zoeken voor aangedaan leed en wees voorzichtig met het scheppen van verwachtingen en stellen van eisen naar de toekomst. Het gaat in eerste instantie om het (opnieuw) ervaren van de emoties en uit blokkade daarvan voortvloeiende klachten in het heden. Richt je op pure waarnemende en zo mogelijk aanvaardende aandacht.
Er zijn veel verschillende therapieën en levenswijzen ontwikkeld om emotionele blokkades op te laten lossen of er beter mee te leren leven. Bekend zijn in dit kader o.a. hypnotherapie, NEI en droomanalyse, maar ook onder meer chakratherapie, cranio-sacraal therapie, accupunctuur, massagetherapie en familieopstellingen worden voor dit doeleinde ingezet. Vermoedelijk geldt dat hoe vroeger in het leven een blokkade (onbewust en onwillekeurig) is aangelegd, hoe moeilijker deze geïntegreerd en of opgelost zal kunnen worden.
Bedenk altijd dat bepaalde psychische of lichamelijke klachten die uit een emotionele blokkade voort kunnen komen, daar niet altijd uit te voorschijn hoeven te komen. Aandoeningen van lichaam of geest vinden lang niet altijd hun oorsprong in het niet optimaal verwerken van emoties. Er zijn talloze andere invloeden, waarbij je o.a. kunt denken aan gifstoffen, radioactieve en UV-straling, eenzijdige voeding, infecties, fysiek trauma, genetische kwetsbaarheid, etc. Bij enige twijfel is het daarom in de regel zinvol en raadzaam om een medische evaluatie door een arts te verlangen. Vaak kunnen medische behandeling en werken aan emotionele blokkades ook naast elkaar of vlak achter elkaar plaatsvinden. En zoals je van een medicus mag verlangen dat hij ruimte biedt aan het zoeken naar emotionele blokkades voor het tot oplossing komen van onbegrepen fysieke klachten, zo mag de medicus (en jouw cliënt!) van jou verwachten dat je adequaat doorverwijst wanneer jij fysieke klachten tegenkomt. Vooral wanneer die mogelijk hun oorsprong anders dan in emotionele blokkades hebben of waarbij de ernst (al is het maar in eerste instantie) een medische onderzoek of ingreep rechtvaardigt. Zo zal een ernstige depressie – welke heel wel mogelijk is te herleiden naar emotionele blokkades – in 1e instantie om een adequate medische (psychiatrische) evaluatie en behandeling vragen. In 2e instantie – wanneer iemand weer aardig op eigen benen staat en de depressieve verkramping rondom het eigen ego weer wat is verminderd – kan dan doeltreffend aan de emotionele blokkades worden gewerkt. De omgekeerde weg blijkt meestal een heilloze.